Als je geen mens meer vertrouwt, waarom dan wel hulpverlening die enkel uit mensen bestaat?
Helaas komt kindermishandeling in Nederland nog veelvuldig voor. Deze kinderen hebben een traumatische ervaring meegemaakt met mensen, vaak die zij vertrouwden. Hierdoor is het voor hen lastig om hulp te accepteren van hulpverleners. Dit artikel gaat over innovatie binnen de hulpverlening specifiek gericht op deze doelgroep, door gebruik te maken van een traumatherapiehond. In het artikel komt onder andere aan bod hoe de hond een middel kan zijn, om de hulpverlening voor het kind “gemakkelijker” te maken.
Tekst: Tessa Feer
In dit artikel geef ik professionals die in aanraking komen met huiselijk geweld en agressie, informatie met betrekking tot traumaverwerking bij kinderen. Ik geef een beknopt inzicht in het huidige hulpverleningsaanbod omtrent deze doelgroep en waarom juist deze doelgroep een breder aanbod verdient. Ik laat zien dat de inzet van een hond als middel om het kind te begeleiden in de verwerking van het trauma, van toegevoegde waarde kan zijn binnen de hulpverlening.
In de eerste alinea wordt de problematiek van deze doelgroep beschreven waarin er vervolgens wordt ingegaan op de huidige hulpverlening. Er wordt onder andere beschreven waarom reguliere hulpverlening voor deze doelgroep lastig kan zijn. Uiteindelijk geeft het artikel een duidelijke weergave van de traumatherapiehond. De toepasbaarheid en de meerwaarde van de inzet van honden bij getraumatiseerde kinderen wordt inzichtelijk gemaakt.
Getraumatiseerde kinderen door huiselijk geweld en agressie
Zodra kinderen betrokken zijn bij huiselijk geweld en agressie, wordt er gesproken over kindermishandeling. Volgens het NJI is in 2010 ruim 3 procent van de kinderen en jongeren van 0 tot 18 jaar in Nederland blootgesteld aan een vorm van kindermishandeling. Wat neerkomt op 119.000 kinderen. 
Dit betekent dat er 119.000 kinderen per jaar zijn bij wie het vertrouwen in mensen wordt beschadigd met desastreuze gevolgen. Blootstelling aan kindermishandeling kan, naast het wantrouwen in mensen, grote sporen achterlaten in de ontwikkeling van het kind, wat ook als latere volwassene nog tot uiting kan komen.
Het is van belang dat een kind kan opgroeien in een vertrouwde en veilige omgeving waarin het kind zichzelf kan ontplooien en ontwikkelen tot een evenwichtige volwassene. Als dit ontbreekt doordat het kind getuige en/of slachtoffer is geweest van huiselijk geweld en agressie, komt de ontwikkeling van het kind zwaar onder druk te staan. Het ondermijnt het vertrouwen in anderen en in zichzelf. Het kind kan een trauma oplopen en dit onderdrukken, waardoor de gevolgen hiervan pas zichtbaar worden als het kind volwassen is. Dit kan uiteindelijk leiden tot emotionele problemen en gedragsproblemen. Roodvoets omschrijft dat er hierdoor onder andere problemen kunnen ontstaan in de omgang met leeftijdsgenoten en volwassenen. Waardoor er uiteindelijk een sterke stagnatie plaatsvindt in de sociale ontwikkeling.
Het NJI beschrijft dat er psychische problemen kunnen ontstaan als gevolg van een traumatische ervaring zoals bijvoorbeeld PTSS (Post Traumatische Stress Stoornis), dissociatieve stoornissen, zelfverwonding, verslaving of psychosomatische klachten. Naast dit bestaat de kans op intergenerationele overdracht, waardoor de problematiek zich in een familie zal blijven voordoen.
Om het kind te laten opgroeien tot een evenwichtige volwassene is behandeling van het trauma noodzakelijk. Echter is er één probleem dat dit lastig maakt: het wantrouwen in de mens en daarmee gepaard vaak het wantrouwen in de hulpverlening. Om het vertrouwen in mensen terug te brengen, zou er gebruik gemaakt kunnen worden van een middel waar het kind intrinsiek vertrouwen in heeft. Een kind trekt vaak automatisch naar dieren toe en welk dier in nou een betere vriend van de mens dan de hond? Als middel zou een hond dan ook heel goed ingezet kunnen worden. Een hond bezit ook vele andere kwaliteiten die waardevol kunnen zijn binnen de behandeling van een trauma. Zo zal een goed gesocialiseerde hond het kind altijd liefdevol begroeten en graag met het kind willen spelen en knuffelen. Op deze manier komt het “kind zijn” bij het kind naar boven en leert het kind weer onbekommerd te kunnen spelen. Het kind zal zich ook gezien en geliefd voelen. Een hond die niet zomaar klakkeloos alle commando’s aanneemt, zal een kind uitdagen op zijn of haar strepen te staan en grenzen te leren stellen.
Wantrouwen en kind zijn
Kinderen die een traumatische situatie met huiselijk geweld en agressie hebben meegemaakt hebben nooit écht vertrouwen in een partner, vrienden, familie of een professional. Roodvoets beschrijft dat dit niet komt doordat zij niet te vertrouwen zijn, maar doordat hun vertrouwen in hun meest dierbare relatie die ze als kind hadden, geschonden is. Kinderen met een dergelijk trauma verlangen naar erkenning, troost en verbondenheid, maar dit is tegelijkertijd moeilijk voor hen te verdragen.
Hierbij zou je je dan ook voor kunnen stellen dat het aangaan van een hulpverleningsrelatie met een professional voor deze doelgroep lastig is. Het zal voor hen lastig blijken om zich open te stellen en samen met de hulpverlener aan het trauma te werken. De relatie met de hulpverlener zal in het begin gekleurd zijn door wantrouwen. Dit maakt volgens Stöfsel & Mooren de behandeling voor deze doelgroep lastig voor professionals. Het wantrouwen wordt op de hulpverlener gericht waardoor de werkrelatie kan worden beïnvloed. Hierin zou een hond die tijdens een therapiesessie wordt ingezet, van toegevoegde waarde kunnen zijn. De hond zorgt ervoor dat het kind zich gezien voelt en schept een band met het kind. Ook kunnen honden emoties goed inschatten, waardoor een hond troost kan bieden aan het kind en op een goede manier op het kind kan reageren. Tevens zal de hond spiegelen, waardoor de emoties van het kind voor de therapeut beter zichtbaar worden gemaakt. Natuurlijk zal de therapie minder snel zijn vruchten afwerpen als je te maken hebt met een kind dat bang is voor honden. Maar ook hierin kan de hond in samenwerking met de therapeut, het kind begeleiden. Dit kan door kleine stapjes te zetten en maatwerk te leveren.
Naast bovenstaande, vragen kinderen een andere benadering dan volwassenen. Uit onderzoek binnen het WKZ is gebleken dat getraumatiseerde kinderen vooral profiteren van een directieve en traumagerichte behandeling. De blootstelling aan de traumatische herinnering, door gebruik te maken van creatieve methoden, is essentieel voor het verminderen van de symptomen door een trauma en hierin het verbeteren van het algemeen functioneren. Deze genaamde ‘exposure’ gaat samen met het structureel en directief optreden van de therapeut. Hierbij kunnen zo nodig ook ontbrekende vaardigheden worden aangeleerd.
Non-directieve behandelvormen zijn minder geschikt voor de behandeling van een trauma, omdat er dan sprake kan zijn van vermijdingsgedrag waardoor er geen directe confrontatie plaatsvindt met de traumatische herinnering(en). Hierdoor zullen trauma gerelateerde klachten niet of onvoldoende verminderen. Bovendien is het van belang dat het kind tijdens de therapiesessie ook kind kan zijn. Waar bij de inzet van een traumatherapiehond gehoor aan gegeven zou kunnen worden door het kind simpelweg met de hond te laten spelen.
Huidige behandelvormen
De behandelvorm die in Nederland veel ingezet wordt bij zowel kinderen als adolescenten met een trauma, is EMDR. Op EMDR.nl staat een uitgebreide beschrijving over deze behandelvorm. Bij kinderen gaat deze behandelvorm vaak samen met psycho-educatie aan de ouders. EMDR therapie, ofwel Eye Movement Desensitization and Reprocessing, wordt ingezet om het trauma bespreekbaar te maken. De therapeut beweegt zijn vinger heen en weer voor de ogen van de cliënt (desensitiseren), waardoor de cliënt zich hierop focust. Terwijl de therapeut dit doet bevraagt hij de cliënt over het trauma. Doordat de cliënt zich focust op de vinger van de therapeut, is er weinig tot nauwelijks ruimte voor de emotie en de angst die bij het bespreken van het trauma vrij kunnen komen. De resultaten en de ervaringen van cliënten die EMDR gevolgd hebben zijn verschillend, vaak is het in de eerste instantie te zwaar en te diepgaand voor de cliënt, waarin dit in een later stadium blijkt los te komen.
Volgens het kenniscentrum-kjp is er een tweede therapievorm die in Nederland vaker wordt gebruikt in het geval van trauma. Namelijk CGT, ofwel Cognitieve Gedragstherapie. Traumagerichte cognitieve gedragstherapie wordt ingezet bij kinderen en jeugdigen van 4 tot 18 jaar. Ook hierworden ouders bij de behandeling betrokken. Deze vorm van therapie is een behandeling die uit verschillende componenten bestaat zoals onder andere psycho-educatie, het aanleren van vaardigheden voor de ouders, ontspanningsoefeningen, cognitieve coping strategieën en het omgaan met triggers en situaties aangaande het trauma.
Vaktherapie
Vaktherapie (vroeger creatieve therapie genoemd) is een therapievorm die gegeven wordt op een creatieve wijze. Onder vaktherapie valt op dit moment drama-, beeldende-, dans-, en muziektherapie. Bij vaktherapie wordt er altijd een middel gebruikt tijdens het volgen van de therapie. Of dit middel nou beweging, tekenen of muziek is, het komt erop neer dat het kind of de volwassene samen met de therapeut leert zijn emoties te uiten en aan zijn problematiek te werken, door gebruik te maken van helpende middelen. Voor een kind is spel heel belangrijk, het kind leert spelenderwijs zijn omgeving ontdekken. Een kind die nooit heeft kunnen spelen, wordt dan ook belemmerd in zijn ontwikkeling. Spelen gaat samen met een positief gevoel en de speler schept zijn eigen werkelijkheid. Door spelen in therapievormen in te zetten kan het kind weer even kind zijn en aan de realiteit ontsnappen. Helaas komt iemand die zich volgens Rosmalen niet los kan maken van de werkelijkheid, niet tot spel. Aangezien een kind spelenderwijs het beste leert, is vaktherapie daarom een aansluitende therapievorm die specifiek zeer geschikt is voor kinderen. Vaktherapie wordt vaak ingezet bij kinderen die moeite hebben met het kind zijn, bijvoorbeeld kinderen die geparentificeerd zijn. Echter is gebleken dat de huidige vaktherapie, niet voldoet aan de richtlijnen voor traumaverwerking, omdat de kans bestaat dat het kind dan gaat volharden in vermijdingsgedrag, zoals ook te lezen was in het kopje ‘wantrouwen en kind zijn’.
Echter zou een combinatie van spelenderwijs therapie volgen waarbij een directieve behandelwijze wordt toegepast, een mooie aanvulling zijn op de huidige therapievormen. Dit zou kunnen door gebruik te maken van de traumatherapiehond en hierbij de huidige vaktherapie en de bestaande therapievormen CGT en EMDR samen in een nieuw jasje te gieten.
Een oeroude samenwerking als middel
Er is aangegeven dat kinderen spelenderwijs het beste tot ontwikkelen komen, en dat EMDR en CGT bij bepaalde gevallen werkt voor kinderen met een trauma. Waarom zouden deze therapievormen dan niet samen gegoten kunnen worden in één aansluitende therapievorm die zich specifiek richt op deze doelgroep? De meest voorkomende middelen die in vaktherapie ingezet worden, zorgen niet voor een dergelijke bliksemafleider zoals de vinger van de therapeut dat doet tijdens de EMDR therapie. Hierin is dus de vraag wat als toereikend middel gebruikt zou kunnen worden, om het middel in te zetten zoals ook de EMDR therapie dit toepast.
Hierbij is het niet lang nadenken om tot een middel te komen dat wij als mensen al heel lang inzetten. De samenwerking tussen mens en hond wordt namelijk al decennia lang gebruikt als middel om doelen te bereiken, maar is helaas wat naar de achtergrond is geschoven in de huidige samenleving. Honden worden niet vaak meer ingezet als middel, alhoewel de hond als therapiehond of als hulphond, sinds dit jaar weer steeds meer in opkomst lijkt te komen.
Mensen werken al heel lang met dieren. Waarin de samenwerking met de hond specifiek ook een erg vriendschappelijke samenwerking is, waar zowel hond als mens een emotionele relatie aangaat. Volgens Zijlmans staat de hond al vanaf ongeveer 14.000 voor Christus aan onze zijde en heeft zelf het initiatief genomen voor zijn domesticatie. Het grote aanpassingsvermogen van de hond maakt het dier al eeuwen uitermate geschikt voor diverse doeleinden, waardoor de hond al zo lang naast de mens staat. Dogswork beschrijft op hun site dat door het aanpassingsvermogen van de hond, het dier aangeleerd kan worden om mensen te begeleiden in een therapievorm. Naast dit voelen kinderen zich vaak intrinsiek sterk aangetrokken tot honden wat maakt dat zij hen vertrouwen en positieve emoties voelen door de hond. Voor een kind dat geleerd heeft door zijn/haar trauma, wantrouwend te zijn naar mensen, is de hond vaak wel vertrouwd. Het kind voelt zich gezien, geliefd en het werkt kalmerend voor het kind. De aanwezigheid van de hond zorgt voor een toename van geduld voor de therapie en een vermindering van schrikreacties en depressieve gevoelens bij het oproepen van het trauma.
De traumatherapiehond
Als schrijver van dit artikel heb ik mij verdiept in het onderwerp traumaverwerking. Dit heb ik gedaan door vakken te volgen, in gesprek te gaan over het onderwerp en ervaringsdeskundigen en professionals te bevragen. Ook heb ik met hen gesproken over de inzet van een eventuele traumatherapiehond. Tijdens het volgen van de vakken kwam ik erachter dat er in Nederland weinig aanbod was met betrekking tot het verwerken van een trauma specifiek voor kinderen. Ik heb SAVE medewerkers, scholen en professionals op het gebied van trauma gesproken. Zij geven allemaal aan een meerwaarde te zien in de inzet van honden bij kinderen. Zij zien de intrinsieke emotionele band die kinderen met een hond hebben en zien de kwaliteiten die een hond bezit om een kind te begeleiden in zijn ontwikkeling. Vooral binnen speciaal onderwijs en het vmbo blijken veel docenten de gevolgen van een trauma te onderkennen en zien het belang van een breder scala aan behandelvormen. Bovendien heb ik een ervaringsdeskundige gevraagd of zij er beter uitgekomen was als zij haar trauma in haar kindertijd had kunnen verwerken door middel van een traumatherapiehond. Zij gaf mij hierop het volgende antwoord:
In Nederland is de hond als hulpmiddel of een hond in therapievormen steeds meer in opkomst. Echter is de therapiehond nog erg kleinschalig in Nederland en wordt er vooral gebruik gemaakt van hulphonden. De therapiehond wordt alleen nog ingezet in kleine praktijken die zich op een brede doelgroep richten. Met betrekking tot trauma leidt Dogswork wel PTSS-hulphonden op. Deze hulphonden worden bij een PTSS patiënt in huis geplaats, om de patiënt een betere kwaliteit van leven te bieden. Toevallig kwam er tijdens het schrijven van dit artikel, een artikel uit op nu.nl dat ging over zogenaamde Aaihonden die worden ingezet tijdens de verhoren van de politie bij zedenzaken. Dit initiatief is samen met de politie en Dogswork ingezet om de verhoren voor slachtoffers van zedendelicten wat draaglijker te maken. In het buitenland worden honden al vaker op deze wijze ingezet. Echter is dit in Nederland en zelfs in Europa, nog niet eerder op deze wijze toegepast. De honden voelen feilloos de gevoelens en emoties van het slachtoffer aan. Ook werkt het voor het slachtoffer stressverlagend om de hond te aaien en naar de hond te kijken, hierdoor zal het voor het slachtoffer minder moeilijk zijn om een verklaring af te leggen.
Aangezien de cliënt in deze nog minderjarig is, is de goedkeuring van een gezaghebber en het creëren van veiligheid volgens Vogtländer & van Arum noodzakelijk. Daarom zullen de voogd, ouders en/of een andere gezaghebbers altijd betrokken worden bij de behandeling. Om niet teveel druk op het kind te leggen, zal het niet de bedoeling zijn om de gezaghebber aanwezig te laten zijn bij elke therapiesessie. De gezaghebber zal daarom vooral op de hoogte gehouden worden van de voortgang van de therapie en aanwezig zijn bij de intake en afsluiting van de therapie. Mocht het tijdens de behandeling noodzakelijk blijken, of heeft het een toegevoegde waarde voor het kind, is het natuurlijk altijd mogelijk om de gezaghebber een grotere rol te geven binnen de behandeling.
Hierbij zou dan gebruik gemaakt kunnen worden van de systeemgerichte werkwijze. Als het kind zich nog begeeft in de onveilige situatie, wordt er aangeraden om het kind eerst uit de onveilige situatie te halen alvorens het starten van de behandeling. Echter zou de behandeling ook gegeven kunnen worden vanuit school of Samen Veilig, waardoor er vroegtijdig gestart kan worden met behandeling, zonder dat hier toestemming voor nodig is van een gezaghebber. Hierdoor wordt er tussentijds voor het kind toch een veilige omgeving gecreëerd. Op het moment dat de situatie nog niet veilig is, zou de traumatherapiehond ook ingezet kunnen worden zoals de Aaihonden van de politie in Rotterdam ingezet gaan worden. De honden zouden gebruikt kunnen worden om de situatie in te schatten en zo nodig te diagnosticeren, hierdoor wordt inzichtelijk welke stappen met betrekking tot de veiligheid van het kind gezet kunnen worden.
Gezien genoemde feiten, zou een traumatherapiehond een waardevolle aanvulling zijn binnen traumabehandeling. De hond spiegelt de gevoelens en emoties van het kind, waardoor de therapeut dit bespreekbaar kan maken en aan de slag kan gaan met de symptomen van het trauma. Hierbij is het dan natuurlijk wel van belang dat de therapeut kennis heeft van honden en de lichaamstaal van honden goed kan lezen, zodat de kwaliteiten van de hond optimaal kunnen worden benut. Ook dient de therapeut kennis te hebben van traumaverwerking bij het kind. Ook is het van belang dat de therapeut de therapiehond goed kent, zodat de therapeut aan het gedrag van de hond kan zien hoe het kind zich voelt en hier op kan inspelen. Door de hond als bliksemafleider te gebruiken en het vertrouwen dat het kind in de hond heeft, uit te bouwen naar het vertrouwen in de therapeut, wordt het trauma verwerkt en de symptomen van het trauma aangepakt.
De meerwaarde
Een kind en/of ouders vinden de drempel om naar een therapie te gaan vaak vrij hoog. 
Zij zien dit als iets waarbij het kind gedwongen wordt te praten met een therapeut, terwijl het kind daar helemaal geen behoefte aan heeft en daar geen vertrouwen in heeft. Het gaat tegen het gevoel in van de ouder en/of kind om een therapeut te vertrouwen en het wantrouwen in mensen los te laten. Zodra er een traumatherapiehond aanwezig is bij de therapiesessies, wordt er spelender wijs en op een ongedwongen manier met het kind gesproken over het trauma. Het kind leert ook weer vertrouwd te worden met een positieve vorm van aanraking, door te knuffelen en te spelen met de hond. Tijdens de therapiesessies kan het kind weer even kind zijn en het vertrouwen in de hond gaat meestal als vanzelf, wat kan worden uitgebouwd in vertrouwen in de therapeut. Bovendien leert het kind grenzen aangeven en leiding te nemen door de hond bijvoorbeeld commando’s te geven. Als de hond de commando’s opvolgt, ontstaan er succeservaringen voor het kind die van belang zijn voor de opbouw van zelfvertrouwen. Tijdens deze nieuwe vorm van vaktherapie is niet alleen het spel van belang, zoals vaak het geval is binnen vaktherapie, maar ook het afleidingsmiddel. De hond wordt gebruikt als afleiding, in plaats van de vinger van de therapeut. Immers raakt een kind intrinsiek afgeleid door een hond en hebben hond en mens van nature een sterke binding met elkaar. Naast dit, bezit de hond zoals in het kopje ‘de traumatherapiehond’ beschreven is, kwaliteiten die veelvuldig gebruikt kunnen worden binnen deze vorm van therapie.
Tot slot is de meerwaarde van de traumatherapiehond en de bijbehorende therapievorm, dat er een breder scala ontstaat aan traumabehandeling, waardoor er voor en door de cliënt een passende keuze tot behandeling kan worden gemaakt. Het kind start de therapie met vertrouwen, door een vertrouwde relatie aan te gaan tussen mens en dier. De oeroude samenwerking tussen mens en dier wordt bij deze vorm van therapie in een nieuw jasje gestoken. De therapeut gebruikt een hond als middel om het kind het vertrouwen in de mensheid terug te geven, waarbij de hond het kind begeleid in zijn proces tot levensverbetering.
Wil je graag vrijblijvend kennis maken met hulpverlening waarbij gebruik wordt gemaakt van een therapiehond? Neem dan contact met ons op.
Bronnen o.a.: Bicanic, I., Roos, de, C., Beer, R., Visser, M., Dijke, van, A., Mooren, T. (2013). “Het WKZ. Evidence based traumabehandeling te weinig toegepast”. https://www.hetwkz.nl/getmedia/7584d1aa-9da2-407b-bbb7-0e79a1206e68/Evidence-based-traumabehandeling-te-weinig-toegepast-Bicanic-et-al-2013.pdf.aspx // Dogswork (2017). “PTSS-hond ”. http://www.dogswork.nl/dogswork/PTSS-hond.html // EMDR (2017). “Wanneer EMDR”. http://www.emdr.nl/wat-is-emdr/voorbeeld-van-een-emdr-behandeling/ // EMDR (2017). “Dapper meisje” http://www.emdr.nl/dapper-meisje/ // Kenniscentrum-kjp (2011). “Traumagerichte Cognitieve Gedragstherapie”. http://www.kenniscentrum-kjp.nl/Trauma-en-kindermishandeling-2/Behandeling-van-kinderen-en-adolescenten-met-traumagerelateerde-stoornissen // Roodvoets, C. (2016). “Niemandskinderen: De gevolgen en verwerking van een onveilige jeugd.” // Rosmalen, van, J. (2012). “Het woord aan de verbeelding: Spel en kunstzinnige middelen in het sociaalagogisch werk”. // Stöfsel, M., Mooren, T. (2010). “Complex trauma: Diagnostiek en behandeling”. // Vink, e.a. (2016). NJI, “Cijfers kindermishandeling”. http://www.nji.nl/Kindermishandeling-Probleemschets-Cijfers // Vogtländer, L., Arum, van, S. (2016). “Visiedocument gefaseerde ketensamenwerking”. // Wolzak, A., Berge, ten, I. (2008). NJI “Gevolgen van kindermishandeling”. http://www.nji.nl/nl/Download-NJi/Gevolgen_Kindermishandeling.pdf // Zijlmans, J. (2003). “Hond en baas: Een geschiedenis van haat en liefde”.
Laat een bericht achter